21) मध्यप्रदेश ( Madhyapradesh )

रविवारची सुट्टी ; ज्ञानाशी गट्टी उपक्रम

आपला देश ; आपले राज्य

भाग विसावा दिनांक :- 30 जुलै 2023 वार - रविवार

20) राज्य - मध्यप्रदेश माहिती

रविवारची सुट्टी ; ज्ञानाशी गट्टी उपक्रम

आपला देश ; आपले राज्य

● मध्यप्रदेश हे भारत देशामधील क्षेत्रफळानुसार दुसऱ्या क्रमांकाचे राज्य आहे.

● २०११ च्या जनगणनेनुसार मध्यप्रदेश लोकसंख्येत ६ व्या क्रमांकावर आहे. 

● मध्यप्रदेशला भारताचे ह्रदय देखील म्हटले जाते, कारण ते भारत देशाच्या मध्यावर आहे. 

● मध्य प्रदेशात वाघांची संख्या भारतात सर्वाधिक आहे. म्हणून या राज्याला " टायगर स्टेट " या नावाने सुद्धा ओळखले जाते. 

● फार फार पूर्वी अवंती महाजनपद म्हणून हा प्रदेश ओळखला जात होता. त्याकाळी त्या प्रदेशाची राजधानी उज्जैन होती.

● राज्याचे ६ सांस्कृतिक विभाग आहेत ; निमाड, मालवा, बुंदेलखंड, बघेलखंड, महाकौशल आणि ग्वालियर.

● भारताच्या मध्य प्रदेश हे राज्य, भाषावार प्रांतरचनेनंतर १ नोव्हेंबर इ.स. १९५६ ला बनवले गेले. 

● १ नोव्हेंबर इ.स. २०००ला पुन्हा त्यातून छत्तीसगढ हा विभाग वेगळा होऊन त्याचे स्वतंत्र्य राज्य निर्माण केले गेले.

● नर्मदा नदीच्या खोऱ्यात हठ्नोरा आदिमानव हा मध्य प्रदेशात सुमारे ३,००,००० वर्षांपूर्वी, मिडल Pleistocene कालखंड पासून जगात आले असते हे दर्शविते.

◆ मध्य प्रदेशला लागून ईशान्येला - उत्तरप्रदेश, पश्चिमेला - गुजरात, पूर्वेला- छत्तीसगढ, वायव्येला- राजस्थान व दक्षिणेला महाराष्ट्र राज्य आहे.

● मध्य प्रदेश या राज्याच्या मध्यावर नर्मदा नदी आहे व सातपुडा व विंध्य हे पर्वत आहेत.

● मध्य प्रदेश राज्याची राजधानी भोपाळ आहे. अनेक नैसर्गिक आणि कृत्रिम तलावांसाठी लेक सिटी म्हणून प्रसिद्ध आहे.

● मध्यप्रदेश राज्यात 2023 नुसार 52 जिल्हे आहेत.

● मध्यप्रदेश राज्यात प्रामुख्याने हिंदी भाषा बोलली जाते.

● भोपाळमधील राजा भोज आंतरराष्ट्रीय विमानतळावरून आंतरराष्ट्रीय आणि देशांतर्गत उड्डाणे होतात.

● इंदूर येथे देवी अहिल्याबाई होळकर आंतरराष्ट्रीय विमानतळ आहे.

● चित्रकूट हे भारतातील मध्य प्रदेशातील सतना जिल्ह्यात असलेले एक विलोभनीय ठिकाण आहे. 

● मध्य प्रदेशातील छतरपूर जिल्ह्यात खजुराहो येथे चंडेला घराण्याने बांधलेली 25 महत्त्वाची मंदिरे आहेत. यास ग्रूप ऑफ टेंपल्स असेही म्हटले जाते.

● मध्यप्रदेश राज्यातील सर्वात सुंदर शहर म्हणजे खजुराहो होय.

● नर्मदापुरम जिल्ह्यात सातपुडा पर्वतरांगेत पचमढी नावाचे निसर्गरम्य हिल स्टेशन आहे.

● मध्य प्रदेशातील ग्वाल्हेर हे राजवाडे आणि मंदिरांसाठी ओळखले जाणारे शहर आहे. शहरातील प्रमुख आकर्षण म्हणजे सास बहू का मंदिर जे एक सुंदर नक्षीकाम केलेले मंदिर आहे. महान संगीतकार तानसेन यांचे जन्मस्थान आहे.

● मध्यप्रदेशातील पर्यटन स्थळांपैकी प्राचीन ग्वाल्हेर किल्ला हे प्रमुख ठिकाण आहे.

● उदयगिरी लेणी मध्य प्रदेशातील विदिशाजवळ आहेत. या ठिकाणी शिव, शक्ती आणि विशू या देवतांची जुनी शिल्पे आहेत. 

● कान्हा व्याघ्र प्रकल्प किंवा कान्हा–किसली राष्ट्रीय उद्यान हे भारतातील व्याघ्र प्रकल्पांपैकी एक आहे. 

● ओरछा किंवा उर्छा हे मध्य प्रदेशातील निवारी जिल्ह्यात स्थित एक विलक्षण शहर आहे. या शहराची स्थापना राजपूत शासक रुद्र प्रताप सिंग यांनी 1502 मध्ये केली होती. 

● मध्य प्रदेशातील बांधवगड राष्ट्रीय उद्यान हे राज्यातील आणखी एक प्रमुख व्याघ्र प्रकल्प आहे. येथे पांढरे वाघ बघायला मिळतात. 

● उज्जैन हे मध्य प्रदेशातील पाचव्या क्रमांकाचे मोठे शहर आहे. हे शहर हिंदू धर्मातील शैव परंपरेतील १२ ज्योतिर्लिंगांचा एक भाग आहे. तेथे दर 12 वर्षांनी प्रसिद्ध पवित्र कुंभमेळा भरतो. महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंगाला दरवर्षी लाखो शैव आणि भाविक भेट देतात. श्री काल भैरव मंदिर, भर्त्रीहरी लेणी, श्री चिंतामण गणेश मंदिर, इस्कॉन मंदिर आणि सांदिपनी आश्रम ही इतर प्रेक्षणीय स्थळे आहेत.

● उज्जैन हे कालिदास, पंडित सूर्य नारायण व्यास, बालकवी बैरागी यांसारख्या अनेक प्रख्यात लेखक आणि कवींचे जन्मगाव आहे. उल्लेखनीय कवी कालिदास यांच्या कार्याचा गौरव करण्यासाठी या महोत्सवाचे आयोजन करण्यात आले आहे.

• उज्जैनमध्ये जंतरमंतर नावाची भारतातील पहिली वेधशाळा आहे, जी महाराजा जयसिंग यांनी बांधली आहे आणि ती एकमेव आहे, जी अजूनही कार्यरत आहे.

● इंदूर हे भारतातील मध्य प्रदेश राज्यातील सर्वाधिक लोकसंख्या असलेले आणि सर्वात मोठे शहर आहे. होयसाळ घराण्याच्या प्रसिद्ध राजवाडा राजवाड्याचेही हे शहर आहे. याव्यतिरिक्त, शहरात लालबाग पॅलेस आहे, सेंट्रल म्युझियम, रालामंडल वन्यजीव अभयारण्य आणि कांच मंदिर ही येथील इतर प्रेक्षणीय ठिकाणे आहेत

• 2014 चा नोबेल शांतता पुरस्कार विजेते कैलाश सत्यार्थी यांचा जन्म विदिशा येथे झाला.

● भीमबेटका रॉक मध्य प्रदेशातील एक प्रकारचे आहे आणि त्यात मोठ्या प्रमाणात प्रागैतिहासिक चित्रे आहेत. ते रायसेन जिल्ह्यात स्थित आहे.

● मांडू किंवा मांडवगड हे एक प्राचीन किल्ले-शहर आहे, मध्य प्रदेशातील धार जिल्हात आहे.

● अमरकंटक मध्य प्रदेशातील अनुपपूर जिल्ह्यात आहे. हे ठिकाण, हिंदू आणि जैनांसाठी एक महत्त्वाचे तीर्थक्षेत्र आहे.

◆ पेंच राष्ट्रीय उद्यान हे मध्य प्रदेशातील आणखी एक महत्त्वाचे व्याघ्र प्रकल्प आहे. 1975 मध्ये या उद्यानाची स्थापना करण्यात आली 

● जबलपूर ही जबाली ऋषींची तपस्यभूमी असून त्यांच्या नावावरून शहराचे नाव पडले असे मानले जाते.

● जबलपूर मध्ये जैन मंदिर, हनुमंतल बडा जैन मंदिर, राणी दुर्गावती संग्रहालय आणि इतर प्रेक्षणीय स्थळे आहेत. हे शहर भेडाघाट धबधब्यासाठीही प्रसिद्ध आहे.

● महेश्वर अद्वितीय आणि नाजूक कापूस आणि सिल्क मिश्रित हातमाग साड्या बनवण्यासाठी लोकप्रिय आहे. महेश्वर हे नर्मदा नदीच्या काठावरील मंदिराचे शहर मध्य प्रदेशातील खरगोन जिल्ह्यात वसलेले आहे. 

● नर्मदा नदीच्या काठी, मांधाता बेटावर वसलेले, ओंकारेश्वर हे एक प्रसिद्ध तीर्थक्षेत्र आहे ज्यामध्ये शिवाच्या 12 मूर्ती असलेल्या ज्योतिर्लिंगांपैकी एक मंदिर आहे. 

● भारताचे राष्ट्रीय चिन्ह सांची स्तूपाच्या अशोक स्तंभावरून प्राप्त झाले आहे. ते सांची मध्यप्रदेश मध्ये आहे.

● अमरकंटकमधील काही प्रमुख आकर्षणे म्हणजे नर्मदाकुंड आणि कलाचुरी काळातील प्राचीन मंदिरे.

• अमरकंटक हे सोन आणि नर्मदा या दोन नद्यांचे उगमस्थान आहे
• अमरकंटक हे भारतातील सर्वात जुने तीर्थक्षेत्र म्हणून ओळखले जाते.

● शिवपुरी हे ते ठिकाण आहे जिथे महान स्वातंत्र्यसैनिक तात्या टोपे यांना मृत्यूपर्यंत फाशी देण्यात आली होती.

• शिवपुरी हे पक्ष्यांसाठी एक लोकप्रिय ठिकाण आहे आणि अनेक पर्यटक पक्ष्यांच्या प्रचंड प्रजाती पाहण्यासाठी येथे येतात.

● मध्य प्रदेशात युनेस्कोच्या तीन जागतिक वारसा स्थळे आहेत: भीमबेटका, सांची आणि खजुराहो. 

● पेंच नॅशनल पार्कने रुडयार्ड किपलिंगच्या 'द जंगल बुक' ला प्रेरणा दिली आणि खरा मोगली सिवनीच्या जंगलात सापडला.

● स्नूकरचा शोध जबलपूर येथे लागला.

◆ चंदेरी हे शहर चंदेरी साड्या आणि ऐतिहासिक वास्तूंसाठी प्रसिद्ध आहे. चंदेरी किल्ला, चंदेरी संग्रहालय, जैन राजवाडे आणि उत्कृष्ठ तलाव यांसारख्या चंदेरीमध्ये पर्यटनाला चालना देणाऱ्या अनेक गोष्टी आहेत.

• बुरहानपूरची स्थापना मलिक नासिर खान यांनी 1388 मध्ये केली होती आणि मध्ययुगीन सुफी संत बुरहान-उद-दीन यांच्या नावावरून त्याचे नाव ठेवण्यात आले होते.
• धार हे समुद्रसपाटीपासून ५५९ मीटर उंचीवर आहे आणि तलाव आणि डोंगरांनी वेढलेले आहे

● मध्य प्रदेशातील ताज-उल-मशीद ही उत्कृष्ट कला आणि संस्कृतीचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे. ही भव्य मशीद तीन पांढऱ्या घुमटांनी आच्छादित आहे आणि दोन अठरा मजली मिनारांनी टेकलेली आहे. 

● चंबळ नदी ही यमुनेची उपनदी आहे. मध्य प्रदेश, राजस्थान व उत्तर प्रदेशांतून ती वाहते. मध्य प्रदेशातील जानापाव येथे विंध्य पर्वतात तिचा उगम आहे

● जाम्नी नदी ही बेटवा नदीची उपनदी आहे. मध्य प्रदेशमधील सागर जिल्ह्यातल्या बेहरोल गावाजवळ तिचा उगम आहे.

● नर्मदा भारतीय उपखंडातील पाचव्या क्रमांकाची मोठी नदी असून सर्वांत मोठी पश्चिम वाहिनी नदी आहे. नर्मदा नदी मध्यप्रदेश राज्यात 1078 किमी भाग व्यापते.

● निर्विंध्या नदीच्या काठी अत्री ऋषींचा आश्रम होता.

वरील माहिती इंटरनेटवरून संकलन करण्यात आले आहे. यात काही भर टाकायची असेल तर comment box मध्ये लिहावे.  

खालील निळ्या अक्षरावर क्लीक करा, आपले पूर्ण नाव व जिल्हा नमूद करा आणि माहितीच्या आधारे प्रश्नांची अचूक उत्तरे निवडा. 

मध्यप्रदेश राज्य प्रश्नमंजुषा

10 पैकी 9 ते 10 प्रश्नांची उत्तरे आल्यास - SUPER
10 पैकी 7 ते 8 प्रश्नांची उत्तरे आल्यास - DUPER
10 पैकी 5 ते 6 प्रश्नांची उत्तरे आल्यास - BEST
10 पैकी 05 पेक्षा कमी प्रश्नांची उत्तरे आल्यास - TRY MORE

हा उपक्रम आपणांस कसा वाटला ? याविषयी आपला अभिप्राय खालील whatsapp क्रमांकावर जरूर कळवावे.
आपलाच,
नासा येवतीकर, विषय शिक्षक, जि. प. नांदेड 9423625769
धन्यवाद ..........!